Search
START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH

Volwassenen

Hormonen - Oestrogeen

Snel naar informatie op deze pagina

Onderzoek vooraf

Voor dat hormonen worden voorgeschreven dient eerst onderzoek plaats te vinden. Het voorschrijven van cross-sekse hormonen gebeurt door een endocrinoloog. Voordat je kunt beginnen met de vrouwelijke hormonen, wordt eerst uitgebreid bloed- en urineonderzoek gedaan. Dit is om te controleren of je lichamelijk gezond bent en of er geen lichamelijke bezwaren tegen het gebruik van vrouwelijke hormonen zijn. De uitslag van het onderzoek krijg je te horen tijdens een gesprek met de endocrinoloog. Als er geen afwijkingen zijn gevonden bij het bloed- en/of urineonderzoek, schrijft de endocrinoloog je een recept voor hormonen voor. De endocrinoloog bepaalt in overleg met jou welke vorm je krijgt voorgeschreven.

Alle informatie beschrijft algemene trends en situaties, waaruit niet zonder meer conclusies voor een individueel geval kunnen worden getrokken. Voor een juiste beoordeling van je eigen situatie, dien je dus altijd te overleggen met je huisarts of een andere professionele hulpverlener of behandelaar.

Beschikbare middelen

De behandeling bij transgender vrouwen bestaat meestal uit medicatie die de productie van testosteron afremt, anti-androgenen en vrouwelijke hormonen in de vorm van oestrogenen. Het afremmen van de testosteronproductie is alleen nodig bij pre-operatieve transgender vrouwen. Immers na de vaginaplastiek zijn de bronnen van testosteronproductie, de teelballen, niet meer aanwezig. Onder invloed van de hormonale behandeling verdwijnen geleidelijk aan de mannelijke geslachtskenmerken en ontstaan meer vrouwelijke kenmerken. Uit onderzoek is gebleken dat al na een relatief korte tijd (half jaar) een bescheiden borstgroei kan ontstaan, de vetverdeling kan veranderen naar meer vet op de heupen en de botdichtheid wat kan toenemen. Na geslachtsaanpassende chirurgie zijn bij afwezigheid van contra-indicaties levenslang oestrogenen noodzakelijk.

Anti-androgenen

Anti-androgenen remmen de testosteronaanmaak en/of blokkeren de testosteronreceptor. De gewenste effecten zijn: vermindering van het libido (minder spontane erecties), minder lichaamsbeharing en stopzetting van het proces van mannelijk haaruitval. Vrouwelijke hormonen hebben ook effect op de seksualiteitsbeleving. Bijwerkingen die gerapporteerd worden zijn vermoeidheid, lusteloosheid, spierzwakte en, zoals verwacht, onvruchtbaarheid. Lees altijd goed de bijsluiter.

Oestrogenen

 Oestrogenen onderdrukken ook de testosteronproductie en leiden tot vervrouwelijking: borstgroei, zachtere huid, veranderende vetverdeling, toenemende emotionaliteit. De stem wordt niet beïnvloed. Ook is er vaak slechts een beperkt effect op de mannelijke baardgroei. Dan kan laser- of elektrische epilatie nodig zijn. De lichaamsbeharing ter hoogte van andere lichaamszones reageert doorgaans beter op de behandeling. Op jonge leeftijd wordt vaak een orale vorm van oestrogenen voorgeschreven, op gevorderde leeftijd wordt een transdermale vorm voorgesteld (gel of pleister). Er zijn geen voordelen verbonden aan het toevoegen van progesteron aan de behandeling, kans op bijwerkingen wordt alleen maar groter. Lees altijd goed de bijsluiter.

De effecten bij het gebruik van oestrogeen

De meest voorkomende effecten van een hormoonbehandeling bij transgender vrouwen, zijn:

  • de gewenste borstontwikkeling
  • opvliegers
  • (meer) emotioneel gedrag
  • verminderde seksuele interesse
  • een vrouwelijk patroon van vetverdeling in het lichaam en in het gezicht
  • verlies van spiermassa

Bijwerkingen

De belangrijkste bijwerking van oestrogenen is het toegenomen risico op trombose (bloedklonters). Bloedklonters komen voornamelijk voor bij vrouwen die roken. Daarom is stoppen met roken een essentieel element in de behandeling. Bespreek met je arts of apotheek de mogelijke bijwerkingen. Mogelijke bijwerkingen zijn ook de reden dat je na je medische transitie onder controle moet blijven.

Stoppen met hormonen voor een operatie.

Moet je stoppen met de hormonen als je een operatie moet onder gaan? Uit onderzoek door het VUmc blijkt dat transgender vrouwen een licht vergrote kans op trombose hebben. Deze kans is net zo groot als de kans die cisvrouwen hebben die de anticonceptiepil slikken. Deze vrouwen hoeven in de praktijk, over het algemeen, niet te stoppen met het innemen van de pil. Het Amsterdam UMC (VUmc) heeft dit ook doorgevoerd voor transgender vrouwen. Dat betekent dat ook zij gewoon de hormonen kunnen blijven gebruiken voordat zij een operatie ondergaan. 

Het Amsterdam UMC (VUmc) meldt wel, dat er door het licht vergrote risico, geen absoluut antwoord mogelijk is. Toch acht men het risico op trombose acceptabel naast het feit dat de gevolgen van 6 weken stoppen met hormonen vrij groot kunnen zijn. Let op: er kunnen hier wel uitzonderingen op zijn. Er moet wel gestopt worden met de hormonen in speciale situaties bv. als er een erfelijke aanleg is op trombose of als iemand al eerder een trombose heeft gehad. Andere ziekenhuizen kunnen daar anders over denken en kunnen je wel verplichten tijdelijk met de hormonen te stoppen. Ook in België is het protocol inmiddels aangepast en hoef je niet meer met de hormonen te stoppen.

Zelfmedicatie

Zelfmedicatie in het verleden een reden is geweest voor genderklinieken om zorg te weigeren. Tegenwoordig is dit voor volwassenen niet meer het geval. Wie aan zelfmedicatie doet, kan vervolgens ook het normale transitietraject doorlopen. Daarom is het belangrijk om altijd eerlijk te zijn tegenover zorgverleners over zelfmedicatie. Geef aan welke medicatie je gebruikt, met welke dosering, en laat waar mogelijk de verpakking zien. Op deze manier kan jouw zorgverlener op een geïnformeerde manier jouw gezondheid helpen waarborgen. Als je onder de 18 bent en aan zelfmedicatie doet, kan het wel zijn dat de zorgverlener extra de tijd wil nemen om jouw zorgvraag met je te bespreken. Hierdoor kan de start van jouw traject bij een arts vertraging oplopen. Alsnog is het belangrijk om in dat geval eerlijk te zijn over de medische stappen die je hebt gezet. 
  • In principe is het antwoord: ‘ja’, maar…. De standaardmedicatie voor man-naar-vrouw transgender mensen bestaat uit een combinatie van geneesmiddelen die een huisarts ook voor andere aandoeningen kan voorschrijven. Huisartsen zijn meestal wel op de hoogte van de (bij)werkingen voor de aandoeningen waarvoor deze medicijnen zijn ontwikkeld, maar vaak zijn ze niet bekend met het voorschrijven van deze middelen aan transgender vrouwen. Enkele van de bijwerkingen van deze middelen zijn juist voor deze vrouwen van belang. De middelen worden dan gegeven met een andere bedoeling dan waarvoor ze eigenlijk zijn ontwikkeld. De meeste huisartsen zijn onbekend met transgender mensen en zullen daarom terughoudend zijn met de verstrekking van cross-sekse hormonen en meestal beginnen ze er niet aan. Voor de huisarts zal de reden waarom je naar hem komt zeker meewegen. De huisarts zal onderzoeken waarom je voor hormonen bij hem komt? Ben je afgewezen door een genderteam? Dan zal er geen huisarts zijn die jou hormonen geeft.
  • Het is echter wel een mogelijke oplossing voor genderdysfore mensen die zich ‘tussengender’ voelen en geen hormonen voorgeschreven kunnen krijgen via een genderteam. Wil je op eigen houtje dokteren? Of duurt het je te lang bij het genderteam? Ook dit zal je huisarts willen weten. Dus je zult hem moeten overtuigen van jouw wensen en van het feit dat het goed voor jou zal zijn. Als er geen psychologische diagnose heeft plaatsgevonden, is het risico groter dat je met de lichamelijke, psychologische en sociale gevolgen niet goed kunt omgaan. Wie gaat jou bij het hormoongebruik begeleiden? Verder mis je wel een uitgebreid bloedonderzoek, urineonderzoek en eventueel een botdichtheidsmetingsonderzoek zoals gewoonlijk wordt uitgevoerd. Tenzij je huisarts dit natuurlijk ook allemaal regelmatig laat onderzoeken. De huisarts is echter niet goed op de hoogte van de te onderzoeken en mogelijk veranderende bloedwaarden.
  • Soms horen we dat mensen zelfstandig starten met cross-sekse hormonen. We raden dat af, maar begrijpen wel dat mensen ervoor kunnen kiezen als gevolg van de lange wachttijden. Het is niet verstandig om zelfstandig met deze hormonen te starten omdat daar gezondheidsrisico’s aan zitten. Je mist een uitgebreid bloed-, urine- en botdichtheidsmetingsonderzoek voordat je met deze hormonen start en gedurende de tijd dat je deze hormonen gebruikt. Dat betekent dat er geen 0-meting is en er ook niet bijgestuurd kan worden. Het gebruik van cross-sekse hormonen heeft onomkeerbare lichamelijke gevolgen en kan gevolgen hebben voor je vruchtbaarheid. Transvisie raadt je echt af zelf met hormonen te starten. Transvisie raadt je zeker af hormonen via het internet te bestellen. Veel medicijnen op internet zijn vervalst en er wordt niet altijd gecontroleerd of je ze veilig kunt gebruiken.
  • In het door Transvisie in 2016 uitgevoerde onderzoek naar de zorg voor transgender mensen in Nederland  bleek, dat als gevolg van de lange wachttijden, (patiënten wachten gemiddeld 1,5 tot 2 jaar op hulp) 26% van de transgender vrouwen naar zelfmedicatie grijpen, met ernstige complicaties als gevolg. Uit het onderzoek blijkt dat een kwart van de transgender mensen met zelfmedicatie ernstige medische problemen ondervond: hartkloppingen, depressies, extreme botontkalking, angstaanvallen, slaapproblemen en in één geval zelfs een herseninfarct. In een overleg tussen Transvisie en het Amsterdam UMC (voorheen VUmc) op 6 september 2016 heeft het genderteam toegezegd dat indien een transgender vrouw die aan zelfmedicatie doet in traject komt bij het ziekenhuis bekeken zal worden of deze zichzelf hiermee niet in ernstige medische problemen brengt of heeft gebracht. Zelfmedicatie is nooit een reden voor het genderteam om eerder dan de periode als opgenomen in het protocol hormonen te gaan voorschrijven!
Deze pagina is op 30 september 2025 bewerkt.